Tołpyga biała

Hypophthalmichthys molitrix (Valenciennes, 1844)

Cechy taksonomiczne – Tołpyga biała budową ciała nie przypomina żadnego z naszych rodzimych gatunków. Ciało jej jest z boków silnie spłaszczone. Oczy w charakterystycznym, dolnym położeniu. Linia przeprowadzona od kącika ust do środkowych promieni płetwy ogonowej przechodzi przez środek oka. U ryb starszych oko jest przesunięte w niższe położenie. Tęczówka oka srebrzysta. Otwór gębowy górny jest skierowany prawie pionowo ku dołowi. Linia boczna kompletna, biegnie łukiem w dół, od górnej krawędzi pokrywy skrzelowej do płetwy ogonowej. Ogon zakończony jest silną płetwą o symetrycznym wycięciu sięgającym do połowy długości płetwy. Płetwy brzuszne położone są przed początkiem płetwy grzbietowej. Płetwy piersiowe nie sięgają do nasady płetw brzusznych. Krawędź brzucha tworzy stępkę (kil), która biegnie od nasady przegrody międzyskrzelowej do otworu odbytowego. Początkowa część stępki jest pokryta łuskami. W części końcowej brak łusek. Pomiarami objęto osobniki o długości ciała od 20,4 do 55,0 cm (l.c.). Zauważalne zmiany proporcji ciała następują wraz ze wzrostem ryb. Charakteryzują się one spadkiem wielkości względnej głowy i średnicy oka. Zmniejsza się również wielkość względna płetw.

Ubarwienie. Młode tołpygi białe mają srebrzysty kolor łusek. U starszych osobników barwa boków matowieje i przechodzi w ołowianoszarą. Grzbiet, wierzchnia część głowy, oraz płetwa grzbietowa i ogonowa mają kolor zielonoszary, brzuch ma kolor srebrzysty. Płetwy parzyste i płetwa odbytowa są jaśniejsze, lekko żółtawe.

Cechy przeliczalne. Zęby gardłowe tołpyga biała ma jednoszeregowe, o wzorze 4-4. Są one płaskie, a ich korona ma drobne, widoczne pod lupą bruzdowanie. Aparaty filtracyjne tołpygi białej działają w sposób zsynchronizowany. Jeden z nich znajduje się po wewnętrznej stronie luków skrzelowych i jest skierowany ku przodowi. Drugi umiejscowiony jest na podniebieniu w postaci czterech podłużnych fałdów, odpowiadających liczbie filtrów na łukach skrzelowych. Wyrostki filtracyjne na lukach skrzelowych są dłuższe od płatków skrzelowych osadzonych na zewnętrznej stronie łuku skrzelowego i skierowanych ku tyłowi. Gęsto osadzone wyrostki filtracyjne mają boczne błoniaste połączenia i tworzą jednolity płat. Całość tworzy aparat filtracyjny, podobny do swoistej siatki planktonowej. Umożliwia on odcedzanie z wody żywych organizmów i zawiesiny o średnicy większej od 8 (im. Ze wzrostem ryb średnica oczek aparatu filtracyjnego powiększa się tylko nieznacznie. Ustala się ona na wielkości około 25 jam u osobników o masie ciała od 50 g wzwyż. Jelito tołpygi białej jest długie i u dorosłych osobników osiąga 10-, 11-krotną długość ciała. Pęcherz pławny dwukomorowy. Komora przednia jest znacznie dłuższa od komory tylnej. Łuska tołpygi białej jest drobna, owalna z centrum przesuniętym do strony kaudalnej.

Zasięg występowania

Naturalnym siedliskiem tołpygi białej są olbrzymie systemy wodne Amuru, Huang-ho i Jangcy. W Amurze stanowiącym północną granicę naturalnego zasięgu, występuje ona od Błagowieszczeńska w dół rzeki i jest liczniej spotykana od amura białego. Najliczniej występuje w dwóch pozostałych, cieplejszych zlewiskach wodnych. Rozprzestrzenieniu się tołpygi białej na tym obszarze sprzyja sieć kanałów nawadniających, budowanych w Chinach już od tysiącleci. W dawnych latach została przeniesiona przez rybaków chińskich na Półwysep Koreański, do Tajlandii i na Formozę. Aklimatyzację tołpygi białej w europejskiej i azjatyckiej części ZSRR rozpoczęto w 1949 roku. Między innymi na Ukrainę przewieziono wówczas koleją pierwsze transporty ryb roślinożernych z rzeki Amur. Następnie co roku sprowadzano nowe partie tych ryb, w tym również z Chin. Dla usprawnienia przewozów zaczęto stosować transport lotniczy w workach foliowych wypełnionych wodą i sprężonym tlenem. Począwszy od 1961 roku, w gospodarstwach stawowych rozpoczęto rozmnażanie tych ryb w warunkach sztucznych. W tym samym czasie również i w Japonii uzyskano potomstwo tołpygi białej. Z początkiem lat sześćdziesiątych pierwsze partie tołpygi białej sprowadza Rumunia i Stany Zjednoczone, a następnie szereg innych państw, głównie Europy i Azji. Do Polski pierwsza partia kilkudniowego wylęgu tołpygi białej dotarła w czerwcu 1964 roku. Ryby te zostały sprowadzone drogą lotniczą z ośrodka hodowli ryb roślinożernych Gorjaćij Kljuć na Ukrainie i zostały umieszczone w kilku gospodarstwach położonych w różnych regionach kraju.

Podobnie jak u amura białego i tołpygi pstrej, północną granicę strefy, do której może być wsiedlana tołpyga biała, wyznacza w przybliżeniu średnia roczna izoterma powietrza 5 °C. Na obszarze wyznaczonym średnimi izotermami powietrza 5 i 10 °C tołpyga biała wykazuje dobre przyrosty, ale dla otrzymania potomstwa wymaga chowu w wodzie podgrzanej. Aklimatyzowana w ciepłej strefie, żyjąc w warunkach naturalnych, osiąga pełną dojrzałość płciową i przy zaistnieniu sprzyjających warunków hydrologicznych odbywa rozród. Naturalny rozród tołpygi białej stwierdzono w systemie rzek: Kubań, Terek, Amudaria, w Kanale Karakumskim oraz w japońskiej rzece Tonegawa (Inawa i in., 1957, Verigin, 1975). W strefie gorącej jej zasięg ogranicza temperatura wody, przewyższająca górną temperaturę optymalną tego gatunku wynoszącą około 35 °C.