Karp

Cyprinus carpio Linnaeus, 1758

Cechy taksonomiczne – Karp właściwy, spotykany w wodach Europy, w tym i Polski, dzieli się na dwie odmiany – dziką i udomowioną. Forma dzika to sazan z Dunaju, a forma udomowiona to karp hodowany w stawach, obecnie również w jeziorach. Obie odmiany różnią się znacznie kształtem ciała i innymi cechami zewnętrznymi. Wspólnymi cechami obu form są dwa jasne, długie wąsiki oraz dwa ciemne, krótsze, widoczne w kącikach na wardze górnej. Otwór gębowy mają końcowy, wargi grube z wysuwalnymi górnymi szczękami. Płetwa grzbietowa pojedyncza, długa. Początek płetwy grzbietowej przypada nieco przed nasadą płetwy brzusznej, koniec sięga nasady płetwy odbytowej. Płetwa ogonowa nieco zaokrąglona, słabo wcięta. Płetwa odbytowa krótka.

Kształt ciała sazana populacji dunajskiej jest jednolity. Populacja ta nie dzieli się na rasy lub odmiany. Sazan ma ciało wydłużone prawie obłe, walcowate, w stosunku do karpia hodowlanego mniej wygrzbiecone, małą głowę i mały otwór gębowy. Największa wysokość ciała mieści się w długości od około 3,0 do 4,5 razy. Całe ciało pokryte jest grubą, dobrze osadzoną łuską, tworzącą jednolitą pokrywę.

Kształt ciała i ułuszczenie karpia hodowlanego są niejednolite. Odmiany hodowlane karpia powstały według takich kryteriów, jak: wskaźnik wygrzbiecenia (cecha główna przy rozróżnieniu ras), barwa i ułuszczenie (cechy główne przy rozróżnieniu odmian) oraz obraz elektroforetyczny krwi. Kształt ciała karpia hodowlanego uzależniony jest także od płci, wieku, pokarmu i warunków środowiska, w którym bytuje. Ustalenie się kształtu ciała następuje przy długości osobnika od 6 do 7 cm. Do 3 bądź 4 roku życia występuje u karpi przyspieszenie wzrostu wysokości ciała. Po tym okresie wzrost wysokości w stosunku do długości ciała jest słabszy. Starsze karpie mają kształt wydłużony (Starmach, 1955). Istotny wpływ na kształt ciała ma również płeć. Opóźniony o rok moment dojrzewania samic w stosunku do samców sprawia, iż ich ciało o rok później ulega wydłużeniu.

Różnice między sazanem dunajskim a karpiem hodowlanym badano, przeprowadzając specjalne doświadczenia w Zakładzie Biologii Stawów PAN (Rudziński, 1962). Obie odmiany hodowane w jednolitych warunkach różniły się tempem wzrostu, wysokością i szerokością ciała oraz głowy na korzyść karpia hodowlanego. Karp hodowlany miał większe o 30% przyrosty ciała od sazana. Poza tym stwierdzono również pewne różnice anatomiczne. Karp hodowlany odznaczał się większą głową, większym otworem ustnym i jamą gębową, a także dłuższym przewodem pokarmowym. Miał także obszerniejszą jamę ciała, a co za tym idzie głębszą jamę brzuszną z powodu wykształcenia dłuższych i bardziej pionowo ułożonych żeber. Zwiększona masa przedniej części ciała spowodowała powiększenie pojemności pierwszej komory pęcherza pławnego.

Kręgosłup u karpia hodowlanego jest zbudowany masywniej i służy jako przyczep do silnie rozwiniętych mięśni grzbietowych. Karp hodowlany w dobrych warunkach pokarmowych i przy szybkim wzroście jest krępy, ma wysoki grzbiet i szeroki krótki trzon ogonowy. Wysokość ciała mieści się w jego długości od 2,0 do 3,0-krotnie.

Karpie hodowlane dzielimy na cztery podstawowe odmiany, według ułuszczenia: karpie drobnołuskie, gołe, liniowe i lustrzenie. Ułuszczenie karpia jest kontrolowane przez parę alleli wywołujących bezłuskowość (N oraz n — nudus) i ułuszczenie (S oraz s — squama). Ułuszczenie wpływa na żywotność, wzrost, budowę płetw i liczbę wyrostków filtracyjnych (Kripćakow, 1969).

Karp łuskowy lub drobnołuski (rysunek na górze) jest genotypowo homozygotyczny pod względem występowania łusek (SS nn) lub heterozygotyczny (Ss nn). Łuska u tych karpi jest jednolita i pokrywa całe ciało, jak u sazana.

Karp liniowy jest heterozygotyczny (SS nN lub Ss Nn). Ma bardzo regularny rząd łusek lustrzanych na linii bocznej ciała, na pozostałych częściach ciała w zasadzie łusek brak.

Karp lustrzeń to homozygota recesywna (ss nn) mająca szereg dużych łusek rozmieszczonych zazwyczaj wzdłuż linii grzbietowej, wokół szczeliny skrzelowej i kilka przy nasadzie płetwy ogonowej.

Wyróżnia się szereg typów ułuszczeń karpia lustrzenia:

a: o trzech rzędach łusek pokrywających boki ciała — lustrzeń pełnołuski,

b: o zwartym lub przerywanym rzędzie łusek na linii bocznej i rozrzuconych pojedynczo lub w skupiskach łusek na bokach ciała – lustrzeń lampasowy,

c: o słabym ułuszczeniu i występujących łuskach na konturach ciała – układ ramowy, albo pod linią boczną — układ siodełkowy, z rozmieszczonymi łuskami pod lub powyżej linii bocznej bądź z rozmieszczonymi łuskami równocześnie w tych dwóch miejscach — układ nietypowy, nazwany ogólnie — lustrzeniem rozrzuconym.

Karp goły spotykany w hodowli jest heterozygotyczny (55 nN). Jest on w zasadzie zupełnie bezłuski.

Ubarwienie. Barwa głowy i grzbietu sazana dunajskiego jest ciemna, prawie czarna, boki jaśniejsze srebrzyste z połyskiem, zależnie od podłoża, złotozielonym do złotawego. Płetwy ciemne, ogonowa z dodatkiem czerwieni. Karp hodowlany ma głowę i grzbiet nieco jaśniejsze od sazana, boki podobnie, o różnym zabarwieniu zależnym od podłoża.

Rozróżniamy u karpia, poza ubarwieniem zależnym od środowiska, także ubarwienie dziedziczne. O barwie decyduje obecność różnorodnych komórek barwnikowych (barwnik czarny, żółty, czerwony i guanina). Karpia hodowlanego można na podstawie dziedzicznej barwy również podzielić na odmiany. W Polsce występuje odmiana złota, żółtobiała, szara, brązowa i niebieska. Na dalekim wschodzie znane są różnobarwne mutanty tego gatunku.