Piekielnica (szweja)

Alburnoides bipunctatus (Bloch, 1782)

Cechy taksonomiczne – Piekielnica jest bardzo podobna do uklei. Ciało ma nieco mniej wydłużone niż ukleja i jest bardziej wygrzbiecona. Otwór ustny końcowy. Płetwa grzbietowa przesunięta ku tyłowi w stosunku do płetw brzusznych. Płetwa odbytowa zaczyna się za końcem płetwy grzbietowej. Płetwa grzbietowa u podstawy krótka, ale za to wysoka, płetwa odbytowa jest u podstawy długa i w przodzie znacznie wyższa. Płetwa ogonowa głęboko wcięta, a jej długość większa od długości głowy. Linia boczna ujęta w dwie równoległe smugi pigmentu. Spotyka się ryby z powyginaną i poprzerywaną linią boczną. Wysokość ciała mieści się w długości ciała od 3,3 do 4,3 razy. Na podstawie pomiarów piekielnicy z rzek Wyżyny Łódzkiej i z terenów przyległych oraz z dorzeczy Sanu i Dunajca określono w procentach proporcje ciała w odniesieniu do długości ciała.

Ubarwienie. Barwa grzbietu piekielnicy jest ciemnoszara, boki i brzuch białosrebrzyste, błyszczące. Powyżej i poniżej linii bocznej biegną dwa szeregi ciemnych plam pigmentu. Nad linią boczną wzdłuż ciała biegnie ciemna, fioletowa ze ze złotym połyskiem, smuga. Płetwy szare, przezroczyste. W czasie tarła zabarwienie płetw pomarańczowożółte.

Cechy przeliczalne. Piekielnica różni się od uklei brakiem karbowania i haczyków na zębach gardłowych, oraz krótszymi i rzadszymi wyrostkami filtracyjnymi na łukach skrzelowych. Obserwuje się asymetrię w liczbie wyrostków między prawym i lewym lukiem, która wynosi najczęściej 1 wyrostek. Rzadziej spotyka się piekielnicę z symetrycznie rozmieszczonymi wyrostkami filtracyjnymi, a sporadycznie notowano 2 wyrostki więcej na lewym bądź prawym luku (Penczak, Przasnyska, 1969). Łuska jest średniej wielkości, typu cykloidalnego, z centrum przesuniętym w kierunku strony kaudalnej. Zęby gardłowe gładkie o wzorze 2.5-4.2 oraz 2.5-5.2 i 2.5-5.3 (Horoszewicz, 1960). Najczęściej spotykana jest pierwsza formuła.

W rzece Strwiąż w Bieszczadach stwierdzono występowanie piekielnicy wschodniej — Alburnoides bipunctatus rossicus Berg, 1924 (syn. Alburnus bipunctatus: Niezabitowski, 1901, Alburnoides bipunctatus: Weisz i Kux, 1966). Podgatunek ten zamieszkuje dorzecze Dniestru, Bohu, Dniepru i Wołgi. Wartości jego cech przeliczalnych (merystycznych) są następujące: D III 8/ 9/10, A III 14-18 (najczęściej 15-16). Zęby gardłowe 2.5-5.2, rzadziej 2.5-4.2. Berg za podstawę do wyróżnienia A. bipunctatus rossicus Berg, prócz zwiększonej liczby promieni w płetwie odbytowej, bierze układ i liczbę zębów gardłowych 2.5-5.2, a rzadko 2.5-4.2.

Zasięg występowania

Piekielnica występuje w zlewisku Atlantyku poczynając od Zatoki Biskajskiej, a dalej w południowym zlewisku Morza Północnego i Bałtyku. Występuje również w zlewiskach mórz i oceanów: Azowskiego, Kaspijskiego i Aralskiego. W Rodanie jest na całej jego długości, a w Dunaju począwszy od górnego biegu do ujścia Prutu. Brak jej na południe od Alp, w Anglii, Danii, na Półwyspie Skandynawskim i w Finlandii. Występuje w Turkmenii i w zbiorniku zaporowym Zeravśana.

W Polsce żyje we wszystkich większych rzekach na całej ich długości. Nie stwierdzono jej na Dolnym Śląsku, w Górach Świętokrzyskich, w Sudetach i w Tatrach. Brak jej w Morzu Bałtyckim, środkowym i dolnym biegu Odry i w rzekach Przymorza Zachodniego.