Rozpiór

Abramis ballerus (Linnaeus, 1758)

Cechy taksonomiczne – Ciało rozpióra jest wydłużone i z boków silnie ścieśnione. Rozpiór pokrojem przypomina leszcza, jest jednak od niego bardziej wydłużony i silniej spłaszczony bocznie. Pysk ma zaostrzony, usta bardzo ukośne. Płetwa odbytowa bardzo długa. Płetwa grzbietowa o krótkiej podstawie osadzona jest naprzeciw odbytu. Płetwy piersiowe zachodzą za nasadę płetw brzusznych. Płetwa ogonowa głęboko wcięta. Dolny płat tej płetwy dłuższy jest od górnego.

Długość głowy rozpióra stanowi 20,7% długości ciała (l.c.), długość przedgrzbietowa 52,1%, zagrzbietowa 39,9%, trzon ogonowy 10,7%, długość podstawy płetwy A 38,1%. Największa wysokość ciała (wygrzbiecenie) stanowi 34,1%, a najmniejsza wysokość ciała 8,1% długości ciała. Rozpiór wyraźnie różni się od leszcza dłuższą płetwą odbytową i mniejszym wygrzbieceniem.

Ubarwienie. Grzbiet rozpióra jest ciemnobrunatny, zielony lub niebieski, boki ciała żółtawo-srebrzyste. Płetwy parzyste z ciemnymi zakończeniami, nieparzyste szare, ciemno obrzeżone.

Cechy przeliczalne. Zęby gardłowe u rozpióra są jednoszeregowe o takiej samej liczbie zębów po obu stronach na lukach skrzelowych, jak u leszcza 5-5. Łuska cykloidalna okrywa całe ciało. Na łusce występują bardzo często pierścienie dodatkowe, co utrudnia odczyty wiekowe (Kompowski, 1971).

Zasięg występowania

Rozpiór występuje w Europie. Zamieszkuje dolne partie większych rzek. Jego typowym środowiskiem są wody słone lub półsłone. Zasięg występowania obejmuje tereny od Renu po Wołgę i Ural. Występuje w basenach mórz: Północnego, Bałtyckiego, Czarnego, Azowskiego i Kaspijskiego. W Szwecji i Finlandii jest tylko na południu. Znajduje się w jeziorze Ładoga, w Zalewie Fińskim, w Wiśle, w Odrze. Na terenie Polski spotykany był sporadycznie w rzekach: Wiśle, Odrze i Warcie.

Biologia

Rozród. Rozpiór dojrzewa płciowo w wieku od 3 do 5 lat, nieco wcześniej od leszcza. Rozród przypada na przełomie kwietnia i maja, po tarle okonia, a przed płocią. Okres rozrodu zbiega się z pojawieniem się pierwszych listków na brzozach. Rozpiór składa jaja w strefie przybrzeżnej, na głębokości od 30 do 40 cm, pokrytej roślinnością podwodną w miejscach zacisznych, podobnie jak leszcz. Samica składa od 4200 do 25400 jaj (Berg, 1949).

Pokarm. Rozpiór jest planktonofagiem. W jego pokarmie przeważają skorupiaki planktonowe, głównie Cyclopidae, które są stałym składnikiem pokarmu rozpióra. Jesienią, poza Cyclopidae, dominują wioślarki, Cladocera z rodzaju Chydorus, wiosną zaś spotyka się licznie Bosmina sp. (69,8%), latem Daphnia cucullata. Wrotków w pokarmie mało, mimo ich licznego występowania w zbiorniku. Rozpiór, ze względu na odżywianie się przez cały okres życia pokarmem planktonowym, nie jest konkurentem leszcza, który w starszym wieku przebywa w partiach głębszych zbiornika i odżywia się bentosem (Kompowski, 1971).

Wzrost. Wzrost rozpióra jest równomierny przez cały okres życia, a charakteryzujące go krzywe wzrostowe są bez załamań lub wzniesień, które wskazywałyby na zmianę pokarmu. Przebieg krzywych wzrostowych jest więc nieco inny niż u leszcza, u którego w niektórych zbiornikach wodnych jest wyraźnie nierównomierny. Rozpiór dorasta w wodach Polski do długości ciała od 35 do 50 cm i do masy od 2 do 3 kg.

Siedlisko i znaczenie gospodarcze

Rozpiór żyje w miejscach zacisznych w dolnym biegu rzeki, a nawet w słonawych wodach zatok morskich. Występuje w ławicach podejmując niewielkie wędrówki żerowiskowe. Zimuje w głębszych partiach zbiorników wodnych. W Polsce ma nieduże znaczenie gospodarcze, gdyż jedynie liczniej występuje w Zalewie Szczecińskim, jeziorze Dąbie oraz w dolnych partiach Odry. Najłatwiej łowi się w okresie letnio-jesiennym, kiedy intensywnie żeruje. W zbiornikach zaporowych ZSRR występuje bardzo licznie i poławiany jest na skalę przemysłową. Mięso rozpióra zawiera więcej tłuszczu niż leszcza i dlatego szczególnie smaczne jest wędzone.