Różanka (siekierka)

Rhodeus sericeus amarus (Bloch, 1782)

Cechy taksonomiczne – Ciało różanki jest wysokie, mocno umięśnione, zwarte. Profil grzbietu tworzy łagodny luk, biegnący od końca pyska do pierwszego promienia płetwy grzbietowej. Brzuch nie ma kila. Głowa jest wysoka i krótka, pysk końcowy, a oczy stosunkowo duże. Płetwa grzbietowa znajduje się pośrodku grzbietu nad przestrzenią między płetwami brzusznymi i płetwą odbytową. Płetwa odbytowa zaczyna się na wysokości 6 promienia miękkiego płetwy grzbietowej. Płetwa odbytowa ma krótką podstawę i jest prawie taka duża jak płetwa grzbietowa. Płetwa ogonowa jest lekko wcięta. Łuski u różanki zachodzą na siebie dachówkowo, jednak tylko w nieznacznym stopniu. Linia boczna jest bardzo krótka i znajduje się po obu stronach ciała nad nasadą płetw piersiowych. Kanał linii bocznej przechodzi przez 5 do 6 łusek. U różanki występuje dymorfizm płciowy. Samce są na ogół mniejsze od samic. Wysokość ciała mieści się w długości ciała (l.c.) od 2,5 do 3,1 razy. Długość trzonu ogonowego wynosi od 23 do 27% długości (l.c). Różanka jest małą rybą. W naszych wodach nie przekracza od 8 do 9 cm długości (l.t.).

Ubarwienie. Barwa ciała samców i samic na grzbiecie szarozielona lub ciemnoszara. Na jasnosrebrzystych bokach ciała ciągnie się zielononiebieska smuga, mniej więcej od początku płetwy grzbietowej do nasady płetwy ogonowej. Płetwy są bezbarwne, czasami lekko żółtawe. Płetwa grzbietowa lekko pigmentowana, płetwa ogonowa pigmentowana tylko u nasady. Podczas tarła, które rozpoczyna się w kwietniu bądź w maju, ubarwienie samic pozostaje bez zmian, natomiast ciało samców zmienia ubarwienie. Boki ciała stają się stalowoniebieskie i fioletowe, smuga zmienia barwę na szmaragdowozieloną. Strona piersiowa i brzuszna zabarwia się na kolor pomarańczowo-żółty, a płetwa grzbietowa i odbytowa na kolor czerwony. Na płetwach tych pojawia się czarno połyskująca obwódka.

Cechy przeliczalne. Zęby gardłowe ma ona gładkie, lancetowate, ułożone jednoszeregowo, najczęściej 5-5 (Horoszewicz, 1960). Skrzela są duże, a listki skrzelowe na łuku skrzelowym długie. Szczególnie interesująca jest budowa kosza skrzelowego. Górne połowy łuków skrzelowych poprzedzielane są płatami skóry w ten sposób, że tylko cienki otwór prowadzi z jamy gębowej do kosza skrzelowego. Przewód pokarmowy jest od 1,8 do 2,0 razy dłuższy od długości ciała (l.c.) i podwójnie spiralnie skręcony. Krótki odcinek jelita odpowiadający żołądkowi znajduje się na zewnętrznym luku spirali, a jelito proste bierze początek w środku spirali i kończy się odbytem. Pęcherz pławny jest dwukomorowy i stosunkowo duży. Otrzewna ścienna lekko pigmentowana. Łuska owalna, typu cykloidalnego, z centrum przesuniętym w kierunku strony oralnej. Na stronie kaudalnej widoczne są liczne kanały promieniste.

Zasięg występowania

Różanka występuje w środkowej Europie od Francji do zlewisk mórz Kaspijskiego i Czarnego, w rzekach wpadających z południa do Morza Bałtyckiego do wysokości rzeki Newa. Jest na Zakaukaziu, w Azji Mniejszej, w dorzeczu Amura i w rzekach wpadających z północy do Morza Egejskiego. Nie występuje w Hiszpanii, Włoszech, środkowej Azji, Syberii, Skandynawii, Anglii, Danii i w zlewisku Morza Arktycznego.

W Polsce różanka zamieszkuje w małych ilościach wody stojące i wolno płynące. Nie stwierdzono jej, jak dotąd, w Górach Świętokrzyskich, Tatrach i Pieninach.

Biologia

Rozród. Różanka dojrzewa płciowo w drugim lub trzecim roku życia. Okres rozrodu jest bardzo rozciągnięty, trwa od kwietnia do lipca, ale przeważnie odbywa się w kwietniu i maju. W okresie rozrodu samce różanki przybierają szatę godową, a samicom wyrasta długie pokładełko. Pokładełko często sięga poza płetwę ogonową, dochodząc do 5 cm długości (Feliksiak, 1955). Jaja są kształtu owalnego, który przyjmują po przeciśnięciu się przez pokładełko. Wymiary jaj wynoszą wtedy około 3 x 1,25 mm. Po opuszczeniu pokładełka przybierają kształt gruszkowaty. Jaja różanek zawierają bardzo dużo żółtka. Mała zawartość plazmy w jaju powoduje, że zarodek tylko w połowie opasuje woreczek żółtkowy, a nie całkowicie, jak to stwierdzono u pozostałych ryb karpiowatych. Różanka składa jaja do jamy skrzelowej małży, głównie skójek, Unio pictorum L. Pomocą w umieszczeniu pokładełka w jamie skrzelowej jest prąd wody z syfonu odchodowego małża. Samica składa do jamy skrzelowej małża tylko po kilka jaj, a samiec, obecny podczas tarła, wydala jednocześnie spermę, która zapładnia jaja. Środowisko jamy skrzelowej charakteryzuje się słabym przepływem wody, niewielkim jej natlenieniem oraz brakiem światła. W jamie skrzelowej małża może się znajdować maksymalnie 40 jaj, przeważnie obserwuje się od 10 do 12 jaj. Płodność różanki, Rhodeus sericeus amarus (Bloch, 1782) jest nieduża i wynosi około 100 jaj.