Koza (kózka)

Koza (kózka)

Cobitis (Cobitis) taenia Linnaeus, 1758

Cechy taksonomiczne – Ciało kozy jest wydłużone. Tułów wraz z trzonem ogonowym mocno bocznie ścieśniony. Głowa niewielka, z profilu lekko spadzista, silniej spłaszczona z boków niż tułów. Nozdrza z przednimi otworami wyciągniętymi w rurkę. Otwór gębowy mały, dolny. Warga dolna rozcięta pośrodku na 2 oddzielne piaty. Każdy z tych płatów dzieli się na 2 lub więcej płatów wtórnych. Wokół ust znajdują się 3 pary krótkich wąsików. Pierwsza, najkrótsza para leży w środkowym odcinku górnej wargi, druga z boków górnej wargi, a trzecia, najdłuższa, wyrasta z kącików ust. Oczy są średniej wielkości, kształtu nieco wydłużonego, znajduje się jaśniejszy pas pokryty drobnymi plamkami. Nad nim przebiega następny rząd większych plam, zwykle zlewających się z sobą w tylnej części ciała. Cały grzbiet jest gęsto usiany drobniutkimi plamkami, a pośrodku grzbietu ciągnie się jeszcze jeden rząd dużych plam. Wierzch i boki głowy są również pokryte drobnymi plamkami. Od punktu szczytowego przedniego końca pyska, przez oko do tyłu głowy biegnie ciemna wąska smuga. U nasady płetwy ogonowej, powyżej osi ciała leży wyraźna czarna, skośna plamka. Płetwy kozy mają barwę białożółtą. Płetwa ogonowa i grzbietowa pokryte są małymi prostokątnymi plamkami ułożonymi w 5 do 7 poprzecznych szeregów. Na górnej powierzchni płetw brzusznych znajdują się rzadko rozmieszczone kropki.

Cechy anatomiczne. Pęcherz pławny kozy jest niewielki, zamknięty w komorze kostnej. Jego tylna wolna część jest słabo zaznaczona. Przewód pokarmowy jest krótki i prawie prosty. Jego długość stanowi od 70 do 75% długości ciała (l.c.). Część żołądkowa przewodu nie jest wyraźnie wykształcona. Oddychanie jelitowe, charakterystyczne dla rodziny Cobitidae wykorzystywane jest w ograniczonym zakresie.

Cechy przeliczalne. Zęby gardłowe w liczbie od 8 do 10 są smukłe i zaostrzone. Ułożone są w jednym szeregu. Kości gardłowe mają w środkowej części krótki, hakowaty wyrostek.

Łuska kozy jest mała i delikatna, o kształcie owalnym lub okrągłym. Skleryty rozmieszczone są rzadko, a centrum jest nieco przesunięte w stronę części kaudalnej. Linia boczna jest niewidoczna.

Zasięg występowania

Zasięgiem występowania koza obejmuje prawie całą Europę i znaczną część Azji. Nie stwierdzono jej jednak w Irlandii, Norwegii i północnej Szwecji. Nie występuje również w zlewisku Oceanu Lodowatego. Ze względu na znaczną zmienność gatunku, a zwłaszcza ubarwienia i kształtu ciała, w zasięgu występowania wyróżnia się szereg podgatunków, z których największy obszar zajmuje Cobitis taenia sibirica Gladkov, zamieszkująca wody Syberii. Forma typowa występuje w Małej Azji, na Dalekim Wschodzie, na wschodnich krańcach Związku Radzieckiego, w Japonii, na Tajwanie oraz w północnych Chinach. W Polsce rozpowszechniona jest na całym obszarze kraju z wyjątkiem terenów typowo górskich.

Biologia

Rozród. Okres rozrodu kozy rozpoczyna się w maju przy temperaturze wody powyżej 16°C. Miejscem rozrodu jest stosunkowo płytka strefa litoralna porośnięta roślinnością zanurzoną. Do rozrodu przystępują osobniki 2-letnie i starsze. W jeziorze Dgał Wielki na Pojezierzu Mazurskim, samce dojrzewają w drugim, a samice w trzecim roku życia. Płodność absolutna samic o długości ciała od 6,3 do 7,8 mm i masie ciała od 2,0 do 4,0 g jest bardzo mała i wynosi od 175 do 452 jaj. Płodność względna waha się od 8500 do 113 000 jaj na 1 kg masy ciała samic.

Rozród prawdopodobnie jest wieloporcyjny, gdyż trące się egzemplarze można spotkać jeszcze w końcu czerwca, a w jajnikach przed rozrodem znajdują się owocyty wyraźnie różniące się wielkością. Składane jaja przyklejają się do szczątków roślinnych oraz do żywych roślin. Jaja są dużych rozmiarów. Już w jajnikach osiągają średnicę powyżej 1 mm. Po napęcznieniu w wodzie ich średnica powiększa się od 1,9 do 2,8 mm. Otoczka jaja jest cienka i przezroczysta. Rozwój jaj przy temperaturze od 16 do 17 °C trwa 5 dni (Kochanova, 1957). Wylęg bezpośrednio po wykluciu ma długość około 5,5 mm. Przykleja się on do roślinności podwodnej lub opada na dno, skąd co pewien czas podpływa ku górze.

Pokarm. Z chwilą wyczerpania się zapasów woreczka żółtkowego larwy przechodzą na odżywianie zewnętrzne. W tym czasie zwykle przebywają w pobliżu dna żywiąc się drobnym zooplanktonem. Okres larwalny trwa około 1 miesiąca. Pokarmem starszych osobników są skorupiaki planktonowe i denne, larwy owadów oraz szczątki roślinne.

Wzrost. Koza jest rybą niewielką. Zwykle nie przekracza 8 cm długości (l.c.) osiągając przy tym masę ciała nieco ponad 4 g. Bardzo rzadko można spotkać osobniki przekraczające długość 10 cm. Tempo wzrostu kozy w jeziorze Dgał Wielki i w Jeziorze Legińskim przedstawiono w tabeli.

Maksymalny wiek osiągany w tych jeziorach wynosi 4 lata.

Siedlisko i znaczenie gospodarcze

Typowym środowiskiem kozy są jeziora i wolno płynące rzeki. Spotkać ją jednak można, podobnie jak śliza, prawie we wszystkich typach zbiorników wodnych. Najliczniej występuje na tych stanowiskach, gdzie piaszczyste dno graniczy z miejscami zamulonymi, porośniętymi roślinnością. Prowadzi przydenny tryb życia. W dzień, szczególnie w czasie słonecznej pogody, leży nieruchomo na piasku, często wśród stada kiełbi. W razie niebezpieczeństwa nie podejmuje ucieczki do przodu, lecz energicznym ruchem zagrzebuje się w piasek. Czasem nad powierzchnię dna wystaje tylko wierzch głowy i oczy. Pożywienia szuka zarówno na dnie piaszczystym, mulistym, jak i wśród roślinności. W poszukiwaniu pokarmu gromadzi się także w pobliżu plaż, portów lub hangarów wodnych. Nigdy nie występuje masowo i z tego powodu nie ma żadnego znaczenia gospodarczego. Małe rozmiary oraz suche i niezbyt smaczne mięso są powodem, że koza nie jest również obiektem połowów wędkarskich. Czasem jedynie bywa używana jako przynęta na ryby drapieżne. Koza nie podlega ani okresom ani wymiarom ochronnym.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *