Strzebla przekopowa (błotna)

Phoxinus (Rhynchocypris) percnurus (Pallas, 1811), Moroco percnurus* (Pallas, 1811) – * Gąsowska (1979) na podstawie różnic morfologicznych i osteologicznych przenosi strzeblę błotną do rodzaju Moroco Jordan et Hubbs, 1925. Rodzaj Moroco odpowiada podrodzajowi Rhynchocypris opisanemu przez Berga (1949) i został zaakceptowany jako kategoria rodzajowa przez ichtiologów azjatyckich.

Cechy taksonomiczne – Strzebla przekopowa ma głowę niedużą o otworze gębowym końcowym. Ciało wrzecionowate, lekko bocznie spłaszczone. Trzon ogona jest krótki o długości mniejszej od największej wysokości ciała. U okazów dużych ciało jest szerokie i najczęściej dobrze wygrzbiecone, a w odróżnieniu od strzebli potokowej jest bardzo krępe. Początek krótkiej płetwy grzbietowej zaczyna się nieco za końcem podstawy płetwy brzusznej, linia boczna jest wyraźna i pełna, czasami przerywana w okolicy płetwy odbytowej. Płetwa ogonowa jest słabo wcięta. Łuska pokrywa całe ciało.

Ubarwienie. Grzbiet ciemny z czerwoną pręgą, która może być niewidoczna u osobników starszych, i wówczas zlewa się z ogólnym ciemnym tłem. Grzbiet początkowo barwy brązowej, niekiedy rudej, u osobników starszych ciemnieje i osiąga barwę prawie czarną. Brzuch jest zawsze jaśniejszy, beżowy, kremowy lub jasnobrązowy, boki złotawe iryzujące. Na wieczku skrzelowym  występuje lusterko, od którego ciągnie się wzdłuż boków szarofioletowa smuga, która często jest wyraźnie widoczna dopiero po włożeniu ryby do formaliny. Na grzbiecie ciała i po bokach występują ciemne cętki nie przekraczające zazwyczaj wielkości łuski. Ich rozmieszczenie jest nieregularne. Brak jest ich na brzuchu i trzonie ogonowym. Cętkowanie różni strzeblę przekopową od potokowej.

Cechy przeliczalne. Strzebla przekopowa ma łuski cykloidalne okalające całe ciało, na linii bocznej znajduje się od 65 do 89 łusek. Liczba wyrostków filtracyjnych u przeważającej liczby okazów waha się w zakresie od 6 do 11. Zęby gardłowe są dwuszeregowe o wzorach najczęściej spotykanych: 2.5-4.2 lub 2.4-4.2, sporadycznie mogą występować wzory 2.5-5.2, 2.5-4.1, 4-4.2, 2.6-4.2, 3.5-4.2, 3.3-4.1 (Kulamowicz, Jażdżewski, 1960).

Strzebla przekopowa w swoim zasięgu występowania wykazuje duże skłonności do różnicowania się. Zmienność jej ubarwienia i kształtów ciała, również na terenie Polski, jest ogromna i uzależniona od konkretnych warunków klimatycznych i środowiska. W naturalnych zbiornikach wodnych nie ma jednakowych warunków środowiska, a zwłaszcza w drobnych zbiornikach, które zamieszkuje strzebla przekopowa. Fakt ten powoduje, iż populacje tego gatunku ryb tworzą swoiste dla zbiornika fenotypy.

Na podstawie cech mierzalnych i przeliczalnych, w literaturze naukowej oraz w dostępnych podręcznikach, wyodrębniono na terenie Polski sześć podgatunków:

Phoxinus percnurus percnurus (Pallas, 1811), Phoxinus percnurus gdaniensis Berg, 1932, syn. Phoxinus percnurus var. sachalinensis Berg, 1907, Phoxinus percnurus dybowskii Lorec et Wolski, 1910,

syn. Phpxinus dybowskii Lorec et Wolski, 1910,

Phoxinus percnurus occidentalis Kaj, 1954, Phoxinus percnurus stagnalis Warpachowski, 1886,

syn. Phoxinus stagnalis Warpachowski, 1886,

Phoxinus czekanowskii posnaniensis Berg, 1932.

W wyniku opublikowanych dwóch rewizji podgatunków strzebli błotnej występujących w Polsce (Kulamowicz, 1963, 1967, Gąsowska, Rembiszewski, 1967) poddano w wątpliwość celowość ich wyróżniania. Jak wynika z danych wartości cech, które były podstawą podziału nie są dla poszczególnych podgatunków na tyle wyraźne, aby można było wyodrębnić wartości cech określających taksony. Gąsowska i Rembiszewski (1967 poddając w wątpliwość celowość wyróżniania czterech z pierwszych cytowanych podgatunków uważają, że w Polsce występuje jedynie tylko forma Phoxinus percnurus percnurus (Pallas). Autorzy ci wskazują również na konieczność poddawania rewizji pozostałych trzech podgatunków spotykanych w zasięgu występowania strzebli przekopowej, a mianowicie Ph. percnurus mantschuricus Berg, Ph. percnurus stagnalis Warpachowski i Ph. percnurus sachalinensis Berg występujących na terenie ZSRR, Korei i Chin.

Zasięg występowania

Zasięg występowania strzebli przekopowej pokrywa się w zasadzie z występowaniem strzebli potokowej, lecz nie jest tak rozległy. Na zachodzie sięga dorzecza Wisły, na wschodzie dorzecza Leny i Amuru. Występowanie strzebli przekopowej na północy nie przekracza północnego koła podbiegunowego, na południu również nie sięga tak daleko jak strzebla potokowa. Brak jej jest na Półwyspie Bałkańskim i w zlewiskach Morza Czarnego i Morza Kaspijskiego.

Występowanie w Polsce strzebli przekopowej ma charakter wyspowy. Spotyka się ją w drobnych zbiornikach wodnych: okolic Gdańska i Kościerzyny, Pojezierza Pomorskiego na zachód od Wisły, Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej (k. Złotkowa i Kiekrza), Niziny Mazowieckiej, w okolicach Warszawy (Choszczówka), Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego na Podlasiu, Wyżyny Lubelskiej, w dorzeczu Tyśmienicy i Włodawki.

Biologia

Rozród. Rozród strzebli przekopowej następuje w okresie późnej wiosny. Kleiste jaja składa na podłożu roślinnym. Larwy po wylęgnięciu przez pewien czas pozostają w spokoju w miejscach wylęgu przytwierdzone do roślin.

Pokarm i wzrost. W skład pokarmu strzebli wchodzą między innymi drobne skorupiaki oraz larwy owadów. Wzrost strzebli przekopowej jest bardzo zmienny. Osobniki tej samej wielkości i z tej samej próby są zwykle co do wieku zróżnicowane. Średnia długość ciała jaką osiąga strzebla wynosi od 5 do 9 cm, rzadko 12 cm, wiek zaś od 3 do 4 lat, sporadycznie żyje dłużej.

Siedlisko i znaczenie gospodarcze

Strzebla przekopowa (błotna) występuje w drobnych zbiornikach wodnych, stawach, bajorkach, bagienkach i torfiankach. Gatunek podlega całkowitej ochronie. Znaczenia gospodarczego nie ma.